Waarom kiezen organisaties voor zelforganisatie?

• Betrokkenheid medewerkers
• Responsief en adaptief
• Antifragiel (de organiseert leert van alles waar het mee te maken krijgt)
• Schaalbaar
• Complexe wereld is niet te begrijpen door een persoon alleen, we hebben alle kennis nodig om te navigeren in deze complexe wereld.

Zelforganisatie vormgeven: Je hebt iets te kiezen.

Op een conferentie ontmoet Jelle Tijmen. Hij herkent het verhaal van Jelle, want ook hij stond een jaar geleden op zo’n kruispunt. Het is wel degelijk een kruispunt, want er is keuze. Je kunt kiezen voor de traditionele hiërarchie, het zo laten waardoor een onbenoemde vage structuur ontstaat (creatieve chaos) of je kiest voor zelforganisatie. Tijmen adviseert Jelle om ook eens te kijken naar Sociocracy 3.0 en Holacracy ®. Beide zijn een prima alternatief op een traditionele managementhiërarchie.

Thuis gaat Jelle direct Googlen. Het blijkt nog niet zo makkelijk om wijzer te worden. Bovendien lijken Sociocratie 3.0 en Holacracy zo op het eerste gezicht ook nog eens op elkaar. Na een klein onderzoek concludeert Jelle dat ze in elk geval deze overeenkomsten hebben. Best logisch ook omdat de bedenker van Holacracy sterk geïnspireerd werd door de sociocratische kring organisatiemethodiek waarop ook  Sociocratie 3.0 is gebaseerd.

Overeenkomsten Sociocratie 3.0 en Holacracy

• Zijn niet zozeer een systeem of methode. Holacracy noemen ze een framework oftewel raamwerk en S3 een praktische gids of bundeling van ideeën.
• Stellen je in staat om direct te beginnen.
• Open source operating system. Ze bieden een dynamische structuur. Dus niet een af te ronden reorganisatie. Verandering van de organisatie wordt een doorlopend proces.
• Voor machtsspelletjes is geen plaats meer. Er wordt gedisciplineerd gewerkt.
• Werken op basis van ‘spanningen’, dus een ieder die denkt dat er iets beter zou kunnen brengt dat in.
• Gaan uit van werkbaarheid. De vraag ‘is het schadelijk? of veilig genoeg om te proberen’ wordt gesteld.
• Hebben een proces of vergaderstructuur waarin je veranderingen aan de organisatie kunt vastleggen.
• Werken met rollen in plaats van functies (dus een medewerker kan een uniek boeket van rollen vervullen).
• Die rollen draaien om helderheid over verantwoordelijkheden en doelen.
• Hebben wendbaarheid en transparantie hoog in het vaandel
• Van impliciete afspraken naar expliciete afspraken.
• Van ‘niks mag’, tenzij naar ‘alles mag, tenzij’.
• Resultaatgericht, doelgericht (Holacracy purpose/ S3 driver).
• Elementen om een structuur op te bouwen, zoals cirkels, rollen, domeinen.
• Besluitvormingsoverleg scheiden van operationeel overleg. S3 heeft Governance & operations (practices uit Agile). Holacracy heeft Governance (roloverleg) & tactical meeting (werkoverleg).
• Werken op basis van spanningen al is de invulling verschillend.
• Gereedschap om zelf de organisatie vorm te geven

Vrijheid door kaders

Eigenlijk is Jelle verrast door de hoeveelheid protocollen en procedures die hij vindt. In zijn beleving betekent veel regels op de werkvloer juist geen vrijheid meer. Hij betrapt zichzelf erop dat hij een oplossing had verwacht waar vrijwel geen regels aan te pas kwamen. Hij besluit Tijmen te bellen.

Tijmen legt uit dat beide gereedschappen zijn om de organisatie vorm te geven. De afspraken die je maakt werken juist bevrijdend omdat het de grenzen aangeeft waarbinnen je vrijheid hebt. Zoals dat ook werkt bij wegbelijning. Als je niet bekend bent met de protocollen heb je wel degelijk de tijd nodig om het goed in de vingers te krijgen. Net als dat je ook zou moeten wennen aan een manager. Hoewel ook Tijmen toegeeft dat mensen in Europa daar al wel wat meer aan gewend zijn doordat we al decennia op deze manier werken.

Toch kun je ook een nieuw spel leren. In Nederland zijn er bovendien al best ervaren coaches om je te begeleiden bij je eerste stappen. Dus al is het nieuw, je staat er niet alleen voor. Tijmen daagt Jelle uit om de verschillen tussen S3 en Holacracy verder te onderzoeken.

Verschillen tussen Sociocratie 3.0 en Holacracy

• Compete regelset (Holacracy) vs modulair inzetbaar (S3).
• Expliciete start door het ondertekenen van de grondwet (Holacracy) versus starten daar waar spanning is (S3).
• Vervangt managementhiërarchie (Holacracy) versus vormt alleen datgene wat nodig is.
• De werkrol en de persoon worden van elkaar gescheiden (Holacracy) versus je verschijnt als persoon (S3).
• De rol heeft invloed (invloed ligt bij de rol) versus ieder persoon die door een besluit wordt geraakt, moet in staat zijn om het besluit te beïnvloeden (invloed ligt bij persoon).
• Een facilitator is een vaste rol nodig bij de overleggen (Holacracy) versus de facilitator rol kan rouleren tijdens de meeting (S3).
• Integratieve besluitvorming (Holacracy) versus besluitvorming op basis van consent (S3).
• Een cirkel is een cluster van rollen (Holacracy) versus een cirkel is een groep mensen (S3).

Omdat het niet zo makkelijk is om deze raamwerken naast elkaar te leggen besluit Jelle een paar experts te vragen.

Sociocratie 3.0, consent besluitvorming

Zo ontdekt Jelle dat S3 een zachtere start kent. Je kunt gaan oefenen door een paar ‘patronen’ uit S3 toe te passen. Dat spreekt Jelle op zich wel aan, aangezien iedereen in het bedrijf dit moet gaan leren. Zo kunnen ze met heel kleine stapjes toch vooruit.

Bij S3 gebruik je bovendien alleen datgene wat je nuttig vindt en bent ook vrij om dat aan te passen als je dat beter schikt. Als je bijvoorbeeld besluitvorming wilt delegeren naar rollen in cirkels, dan kun je dat patroon toepassen. Bij S3 is het uitgangspunt dat de mensen geen bezwaren hebben. Het gaat meer om instemming dan overeenstemming. Oftewel besluitvorming op basis van consent.

Hoewel er een paar namen steeds opduiken als dragers van het gedachtegoed van S3 claimt niemand er alle rechten over te hebben.

Holacracy constitution

De grondwet van Holacracy – bron: Holacracy.org

Met Holacracy kun je ook direct beginnen, maar het raamwerk zit in die zin wel wat steviger in elkaar dat alles met elkaar verbonden is. Ook dat vindt Jelle juist wel sterk. Dat betekent dat als iets niet zo soepel gaat er altijd een ander proces is om op terug te vallen. Hij kan daar ook geen zwakheden in vinden.

De bedenker van Holacracy – Brian Robertson – raadt zelfs aan om als ‘powerholder’ van de organisatie de ‘grondwet’ met daarin alle spelregels te ondertekenen als startsein. Bovendien is een van de eerste stappen om de rollen te definiëren aangezien daar de besluitvorming komt te liggen. Direct vol aan de bak dus. Jelle denkt dat hij wel wat elementen uit Holacracy zou kunnen gebruiken, zoals de vergaderstructuur.

Holacracy lijkt iets strakker en komt af en toe zelfs iets dwingend over. De focus lijkt meer te liggen op het werk dat gedaan moet worden. Bij S3 draait het meer om samenwerken en eigenlijk in alle opzichten om ‘samen’. De mensen in de organisatie hebben nadrukkelijk hun eigen persoonlijke inbreng in het werk. Holacracy maakt juist expliciet onderscheid tussen persoon en rol.

Jelle vindt het moeilijk te duiden wat precies de verschillen zijn. Hij merkt een verschil in stijlen, maar dat komt wellicht doordat er nog zo weinig bronnen zijn waarin hij meer leert over het gedachtegoed.

Nu Jelle gewend is aan het idee dat iedereen binnen de organisatie iets nieuws zal gaan moeten leren besluit hij zelf te beginnen met workshops.

Paula Nordhauzen – Energized

Deze blog is een co-productie van Energized en Rebelwise en geschreven door Paula Nordhauzen (Energized). Zij bieden workshops en trainingen aan onder andere op het gebied van Holacracy. Je kunt deze blog dus ook vinden op hun blog!